ในพิธีแต่งงานแบบไทยที่เราเห็นกันบ่อย  ๆ หนึ่งในสีสันของงานที่เป็นเอกลักษณ์ก็คือ ขบวนแห่ขันหมาก นี่แหละ เพราะเป็นพิธีที่ญาติมิตรทั้งฝั่งเจ้าบ่าวเจ้าสาวจะได้มีส่วนร่วม และได้เฮฮาร้องเล่นกันสนุกสนาน แต่รู้ไหมว่านอกเหนือจากสีสันเหล่านั้นแล้ว การแห่ขันหมากนั้นถือเป็นประเพณีที่มีมาช้านาน และมีขั้นตอนที่เป็นพิธีรีตอง สิ่งของและลำดับการยืนในขบวนก็มีการกำหนดไว้อย่างเป็นแบบแผน ในคราวนี้ WeddingReview จึงนำข้อมูลสำคัญที่เจ้าบ่าวเจ้าสาวที่จะเข้าพิธีแต่งงานแบบไทยจะต้องใช้ เกี่ยวกับ ขันหมาก การจัดขันหมาก และขบวนแห่ขันหมาก ว่าเราต้องเตรียมตัวยังไง ใช้อะไรบ้าง และมีลำดับขั้นตอนในพิธีอย่างไร เพื่อให้เราจัดพิธีได้อย่างถูกต้องตามประเพณีนั่นเอง

ไว้อ่านทีหลัง

• ขันหมาก 19 คู่ มีอะไรบ้าง?
• ลำดับพิธีงานแต่ง แบบไทย เช้า (พร้อมรูปภาพประกอบ)
• ลำดับพิธีแต่งงานแบบจีน และพิธียกน้ำชา ละเอียดและเข้าใจง่ายสุด ๆ
• จัดงานแต่งงานพิธีอิสลาม ในสวน ณ วังดินสอ
• พิธีไหว้ผี งานแต่งงาน พร้อมบทเซ่นผี ตามแบบฉบับโบราณ

ที่มาของการแห่ขันหมาก

การยกขันหมาก สำหรับสู่ขอ เป็นประเพณีที่มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย ประเพณีอาจมีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคตามสมัย เพราะธรรมชาติของประเพณีนั้น มนุษย์จะเลือกทำในสิ่งที่สะดวกและเหมาะกับยุค ประเพณีใดที่ไม่สะดวกทำก็มักจะเลือนหายไป

ผู้ใหญ่ในสมัยโบราณยึดถือประเพณี และคงมั่นกับความเหมาะสม และการให้เกียรติ สมัยโบราณใช้คำว่ายกขันหมากไปสู่ขอ แต่สำหรับยุคปัจจุบันเราจะเห็นว่า เรามักพูดติดปากกันว่า “แห่ขันหมาก” มากกว่ายกขันหมาก และพิธีแต่งงานและสู่ในปัจจุบันยังเน้นไปที่เรื่องของ ความสวยงามและความสนุกสนาน คนไทยในยุคปัจจุบันน้อยนักที่จะทานหมาก ภาพติดตาของหลาย ๆ ท่านในการทำพิธีสู่ขอ จึงมักจะเป็นภาพกลองยาวและการร้องรำทำเพลงแห่ขันหมากแทนที่จะเป็นภาพขันหมากเอก ขันหมากโท และสินสอดไม่กี่พานยกมานั่งสู่ขอกัน นอกจากนี้ การแห่ขันหมากในปัจจุบันมีตั้งแต่แห่แบบกลองยาว แห่แบบรำวง จ้างรำ และ เพี้ยนไปจนถึงขันหมากสายย่อ ซึ่งใครจะทำอย่างไรนั้น ก็แล้วแต่ความชอบและความเห็นควรของท่าน ไม่ได้มีข้อบังคับ แต่ก็ควรอยู่ภายใต้ความเหมาะสมเป็นที่ตั้ง

ย้อนกลับไปในอดีต เมื่อมีการรับแขกในงานมงคลหรืองานวิวาห์ มักมีการร้อยกรองดอกไม้ใบตองเป็นพานขันหมาก ซึ่งภายในจะจัดวางหมากพลูไว้เป็นคู่ ๆ เนื่องจากคนสมัยก่อนนิยมกินหมากกันเป็นปกติ จึงใช้หมากพลูเป็นเครื่องต้อนรับแขก ส่วนในพิธีแต่งงานและการสู่ขอนั้น พานขันหมากถือเป็นสิ่งแสดงถึงไมตรีจิต และเป็นการเคารพผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาว เพื่อบอกกล่าวว่าจะขอฝ่ายหญิงไปเป็นภรรยา ซึ่งนอกจากพานขันหมากในงานหมั้นและงานแต่งงานจะประกอบด้วยหมากพลูแล้ว ยังมีสิ่งของอื่น ๆ ที่มีความหมายมงคลอยู่ด้วย เช่น ใบเงิน ใบทอง ใบนาค ข้าวเปลือก เมล็ดพันธุ์ และดอกไม้ต่างๆ เป็นต้น

ความแตกต่างของการจัดพานขันหมากในอดีตและปัจจุบัน

ในสมัยโบราณนั้น พานขันหมากหลัก ๆ จะมีเพียง ขันหมากเอก และ ขันหมากโท เท่านั้น นอกจากนั้นที่ปรากฏในการสู่ขอและพิธีแต่งงานก็คือ “สินสอดและเงินทุน”

สำหรับ พานขันหมากเอก สังเกตง่าย ๆ ก็คือพานที่มีหมาก โดยในสมัยโบราณ จะใช้เพียงใบไม้มงคลในการจัดพานขันหมาก การจัดวางหมากและพลู ก็จะวางในขันข้าวสาร และนำขันข้าวสารวางไว้บนพานแว่นฟ้า และปักยอดด้วยฉัตรระย้าทองอังกฤษ กาลเวลาผ่านไป ในปัจจุบันได้มีการประยุกต์การจัดขันหมากให้สวยงาม มีการใช้ดอกไม้ในการตกแต่งพานขันหมาก มีการจัดพานธูปเทียนและอื่น ๆ อีกมากมาย และที่หลาย ๆ ท่านเห็นว่าขันหมากแต่ละจังหวัดและแต่ละพื้นที่นั้นมีการจัดไม่เหมือนกัน นั่นเป็นเพราะว่าประเพณีของแต่ละพื้นที่ไม่เหมือนกันนั่นเอง และทำให้มีการจัดขันหมากแตกต่างกันไปตามประเพณีท้องที่ค่ะ

แล้ว ขันหมากโท คืออะไร? ขันหมากโทก็คือพานขันหมากบริวาร ในสมัยโบราณจะใช้เป็นพานขนมมงคลต่าง ๆ แต่สมัยปัจจุบันประเพณีมีการเปลี่ยนไปมากมาย ตามที่เราจะเห็นว่าในงานแต่งงานต่าง ๆ มีการใช้พานขนม พานผลไม้จำนวนมาก มาร่วมจัดเป็นพานบริวาร หรือ พานขันหมากโท ด้วยความเชื่อว่าเป็นสิ่งมงคล ยิ่งเยอะยิ่งดี ยิ่งสนุก นิยมเป็นเลขคู่ แต่ทางภาคใต้บางจังหวัด จะใช้เป็นเลขคู่ลงท้ายด้วยเลข 1 เช่น 101 พาน ว่ากันไปตามความเชื่อและประเพณีแต่ละพื้นที่

การเตรียมพานขันหมาก

การจัดเตรียมและแห่ขบวนขันหมาก ตามธรรมเนียมเป็นหน้าที่ของครอบครัวฝ่ายชาย โดยเครื่องขันหมากโดยหลัก ๆ จะประกอบด้วย ขันหมากเอก สินสอดเงินทุน ขันหมากโท และเครื่องเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ส่วนถ้าเป็นสมัยโบราณจะมีการเตรียมพานผ้าไว้ด้วย ร้านรับจัดขันหมากปัจจุบัน มักจัดขันหมากเป็นเซ็ท คู่บ่าวสาวเห็นแล้วอาจจะสงสัยหรืออาจจะ งง ว่าทำไมถึงมีนั่น ทำไมมีนี่ หรือ ทำไมอาจมีไม่เหมือนของที่บ้านเราเคยจัด นั่นเป็นเพราะว่า ประเพณีของแต่ละที่ไม่เหมือนกัน ร้านจัดขันหมากอาจพยายามจัดแบบเป็นกลางที่สุด หรือ ที่ขายง่ายเนื่องจากมีคนนิยมและถามหาเป็นจำนวนมาก

ขันหมากเอก

ภายในขันหมากเอกสมัยปัจจุบัน ประกอบด้วยสิ่งของมงคลที่นิยมจัดเป็นคู่ ซึ่งชนิดสิ่งของอาจแตกต่างกันไปบ้างขึ้นอยู่กับประเพณีในแต่ละท้องถิ่น โดยส่วนมากสิ่งของที่จัดในขันหมากเอก ได้แก่

• พานขันหมากเอก เป็นพานที่ฝ่ายชายนำมาเพื่อสู่ขอฝ่ายหญิง ซึ่งในพานจะมี หมากพลู จัดไว้ 4 คู่ หรือ 8 คู่ มี ใบเงิน ใบทอง ใบนาค ซึ่งมีความหมายว่าทำให้มีเงินทองร่ำรวย ประดับพานด้วยดอกไม้มงคล ได้แก่ ดอกรัก ดอกบานไม่รู้โรย และดอกดาวเรือง ซึ่งสื่อถึงความรักที่เหนียวแน่น ยั่งยืน ไม่ร่วงโรย และความเจริญรุ่งเรืองของคู่แต่งงาน ในพานยังมี ข้าวเปลือก ซึ่งเป็นเมล็ดพันธุ์สื่อถึงการเริ่มต้นชีวิตและต้นทุนในการสร้างครอบครัว รวมถึงมี ข้าวตอก งา ถั่วเขียว ที่ใส่ในถุงเงิน ถุงทองอย่างละ 2 ใบอีกด้วย
• หมายเหตุ: สมัยโบราณ การจัดขันหมากเอก จะใช้พานแว่นฟ้า โดยนำ ขันใส่ข้าวสาร มาวางบนพาน แล้วใส่ผลหมากลงในขัน ตามด้วยใบพลูที่พับจีบเรียงลำดับเป็นยอด แล้วจึงประดับขันใส่หมากพลูด้วยฉัตรระย้าทองอังกฤษวางเป็นยอดด้านบน เพียงเท่านี้ เป็นอันเสร็จ
• ขันหมาก 19 คู่ มีอะไรบ้าง?

การจัดพานขันหมากเอก สมัยปัจจุบัน

ตามที่กล่าวไว้ข้างต้นว่า พานขันหมากเอก คือพานที่ใส่หมากพลู ส่วนขันหมากโทก็คือบริวารของขันหมากเอก และในส่วนของสินสอดและเงินทุนก็แยกเป็นอีกเรื่อง แต่ในสมัยปัจจุบัน คนไทยและร้านจัดขันหมาก มักจะเรียกพานสินสอดทองหมั้น พานธูปเทียนแพ ว่าเป็น พานบริวารของขันหมากเอก (ซึ่งในสมัยโบราณไม่มี) มักเรียกกันว่าขันหมากแบบประยุกต์ ซึ่งก็ตามที่เราได้กล่าวไว้ข้างต้น ว่าประเพณีอาจมีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคและสมัย นอกจากนี้ ขันหมากประยุกต์ในปัจจุบัน ยังมีการตกแต่งด้วยดอกไม้และผ้าสีสันต่าง ๆ ตามความชอบหรือความสวยงามอีกด้วยค่ะ

สิ่งของที่เตรียมจัดในขบวนพานขันหมากเอก อาจแตกต่างไปตามแต่ละประเพณีของแต่ละจังหวัด แต่ขันหมากของภาคกลาง มักจะประกอบด้วย

• พานขันหมากเอก หรือ พานที่ใส่หมากและพลู
• พานสินสอดทองหมั้น สำหรับใส่เงินสด ทองคำ เครื่องประดับ หรือทรัพย์สินอื่นๆ ที่เป็นสินสอด เช่น โฉนดที่ดิน นอกจากนี้ยังใส่ใบเงิน ใบทอง ใบนาค กลีบกุหลาบ กลีบดาวเรือง กลีบบานไม่รู้โรย ดอกมะลิ ดอกรัก และดอกไม้มงคลอื่นๆ รวมถึง ถุงเงิน ถุงทอง ซึ่งพานนี้จะมีผ้าลูกไม้คลุมไว้ หากสิ่งของมีจำนวนมาก อาจแบ่งเป็น 2 พาน หรือหลายพานก็ได้ เช่น พานเงินสด พานทองคำ และพานเครื่องประดับ
• พานแหวน เป็นพานเล็กๆ สำหรับวางแหวนหมั้น ประดับตกแต่งด้วยดอกไม้สวยงาม ใช้ในกรณีที่พิธีหมั้นและพิธีแต่งงานอยู่ในวันเดียวกัน
• พานธูปเทียนแพ ประกอบด้วยธูป เทียนแพ และกระทงดอกไม้ โดยวางตามลำดับเพื่อความเป็นสิริมงคล คือกระทงดอกไม้อยู่บนสุด ตามด้วยธูปแพ และเทียนแพอยู่ล่างสุด จัดไว้สำหรับบูชาพระรัตนตรัย กราบไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และกราบพ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่าย
• พานผ้า ปัจจุบันมีการจัดเพิ่มเติมเข้ามานอกเหนือจากพานธูปเทียน โดยจะจัดไว้ 2 พาน พานแรกสำหรับไหว้บรรพบุรุษ ซึ่งจะมีผ้าขาวสำหรับนุ่ง ผ้าสำหรับห่ม ธูปหอม เทียน และกระทงดอกไม้ ส่วนอีกพานสำหรับไหว้ผู้ใหญ่หรือพ่อแม่ ซึ่งจะมีผ้าขาวสำหรับนุ่ง ผ้าสำหรับห่ม หรือเสื้อผ้า (แต่ประเพณีปัจจุบัน บางพื้นที่ก็ไม่มีการเตรียมพานผ้าไหว้แล้ว)
• พานรดน้ำสังข์ สำหรับคู่แต่งงานที่มีพิธีรดน้ำสังข์เพื่อเป็นสิริมงคล
• พานต้นกล้วย ต้นอ้อย โดย อ้อย สื่อถึงการทำมาค้าขายเจริญรุ่งเรือง และ กล้วย หมายถึงการมีลูกหลานมากมาย ตามประเพณีดั้งเดิม บ่าวสาวจะต้องนำกล้วยและอ้อยไปปลูกที่บ้านให้เจริญออกดอกออกผล แต่ปัจจุบันการปลูกกล้วยและอ้อยอาจทำได้ลำบากเพราะไม่มีพื้นที่ บางบ้านจึงอาจใช้หน่อกล้วย หน่ออ้อย มาใส่ในขันหมากแทน
• ร่มสีขาว 2 คัน เพื่อให้เถ้าแก่ทั้งสองฝ่ายถือ
• ช่อดอกไม้เล็ก ๆ ซึ่งอาจมีไว้ สำหรับให้เจ้าบ่าวถือ

การจัดเตรียมขันหมากเอก มีความแตกต่างกันไปตามประเพณีของแต่ละจังหวัดและพื้นที่ ภาคใต้เรียกขันหมากเอกว่าขันหมากหัว ขันหมากโทว่าขันหมากคอ และมีขันหมากคาง ภาคเหนือและอีสาน อาจมีการจัดขันหมากและตกแต่งในสไตล์ทางเหนือ ส่วนภาคกลางมีการใช้ต้นกล้วย ต้นอ้อยเป็นส่วนหนึ่งในพานบริวารขันหมาก ซึ่งเป็นไปตามประเพณี ความเชื่อเรื่องคำหมายทางมงคล

• ขันหมาก 19 คู่ มีอะไรบ้าง?

ขันหมากโท

ขันหมากโท คือ ขันหมากบริวารของขันหมากเอก ในขบวนขันหมากโทประกอบด้วยพานขนมมงคลต่าง ๆ โดยปกติจะจัดสิ่งของเป็นคู่ใส่ถาดหรือพาน เช่น พานกล้วย 2 ถาด แต่สำหรับภาคใต้บางจังหวัดซึ่งมีประเพณีที่แตกต่าง จึงนิยมใช้จำนวนขันหมากโทเป็นเลขคี่ลงท้ายด้วยเลข 1 เช่น 101 ถาด นอกจากนี้ สำหรับชาวไทยเชื้อสายจีน อาจวางกระดาษสีแดงปะหน้าเพื่อความเป็นสิริมงคล แต่สังเกตไหมคะ? ชาวไทยแท้บางท่านก็ใช้กระดาษแดงพร้อมอักษรมงคลแปะไว้เหมือนกัน นั่นเป็นเพราะร้านจัดขันหมากสมัยปัจจุบันจัดเป็นแพกเกจมาให้แบบนี้อยู่แล้ว จึงได้กระดาษภาษาจีนแปะมาด้วย แต่บางร้านก็ใช้กระดาษสีมงคลแปะเพื่อความเป็นมงคลและถือเป็นสิ่งสวยงามค่ะ สิ่งที่นิยมจัดวางในขันหมากโท ในสมัยปัจจุบัน ได้แก่

• พานขันหมากโท วางหมากและพลูจัดไว้สวยงาม (หมายเหตุ: บางพื้นที่ก็ไม่ใช้หมากและพลูในพานขันหมากโท เนื่องด้วยในขันหมากเอกมีหมากพลูอยู่แล้ว ซึ่งจะยึดตามสมัยโบราณว่าขันหมากโทคือพานขนมและผลไม้ แบบโบราณ)
• พานขนม ในพานจะจัดวางขนมมงคล 9 อย่าง ได้แก่ ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ทองเอก จ่ามงกุฎ เสน่ห์จันทร์ ลูกชุบ ขนมกง ขนมชั้น ซึ่งความหมายโดยรวมคือให้คู่แต่งงานร่ำรวยเงินทอง การงานเจริญก้าวหน้า มีความรักนิรันดร์ไม่เสื่อมคลาย เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน และมีลูกเต็มบ้านหลานเต็มเมือง โดยบางครั้งอาจใช้ขนมอื่นๆ ด้วย เช่น ขนมหม้อแกง ข้าวเหนียวแก้ว ข้าวเหนียวแดง แต่ขนมที่ไม่นิยมใช้คือขนมต้มแดง และขนมต้มขาว เนื่องจากเป็นขนมที่มักใช้ในพิธีไสยศาสตร์
• พานไก่ต้ม และหมูนอนตอง (หมูสามชั้นต้ม วางในใบตอง)
• พานวุ้นเส้น 1 คู่
• พานมะพร้าว 1 คู่
• พานกล้วยหอม จำนวนหวีเป็นคู่ และส้ม 1 คู่
• พานส้มโอ 1 คู่
• พานชมพู่ 1 คู่
• พานขนมเปี๊ยะ หรือขนมเสน่ห์จันทร์ 1 คู่
• พานขนมกล่อง เพื่อมอบแก่ญาติผู้ใหญ่ จัดใส่กล่องตามจำนวนคน โดยชนิดขนมนั้นแล้วแต่ความเชื่อของแต่ละบ้าน

การจัดขันหมากโท หรือ ขันหมากบริวาร แตกต่างกันไปตามประเพณีของแต่ละพื้นที่เช่นกัน ผู้คนบางจังหวัด อาทิ จันทบุรี อาจมีประเพณี ความเชื่อและชื่นชอบการจัดพานขันหมากแบบเน้นจำนวน เยอะไว้ก่อน เพื่อความสนุกสนาน แห่ยาวเป็นขบวน แห่พานขันหมากโทเยอะ ๆ ใส่ขนมเยอะ ๆ จำนวนพานเยอะ ๆ และนำไว้แจกคนแห่ขันหมากต่อไป

เครื่องเส้นไหว้บรรพบุรุษ

ประเพณีบางจังหวัดมีความเชื่อเรื่องการไหว้ผีและบรรพบุรุษ จึงมีการปฏิบัติเรื่องการจัดเครื่องเส้นไหว้บรรพบุรุษและมีพิธีไหว้ผีในงานแต่งงาน

พานสำหรับไหว้บรรพบุรุษ จะประกอบด้วย ธูป 5 ดอก เทียน 2 เล่ม มะพร้าวอ่อน 1 คู่ กล้วยน้ำว้า 2 หวี หมูนอนตอง 1 ที่ ไก่ต้ม 1 ตัว เหล้า 1 คู่ และผ้าขาว 1 พับ

• อ่าน พิธีไหว้ผี งานแต่งงาน พร้อมบทเซ่นผี ตามแบบฉบับโบราณ

เจ้าสาวต้องเตรียมอะไรบ้าง?

ฝั่งเจ้าสาวเองก็มีหน้าที่ต้องเตรียมสิ่งของในขบวนขันหมาก รวมถึงคนที่จะมาร่วมในพิธีด้วยเช่นกัน แต่รายการที่ต้องเตรียมอาจไม่มากมายเท่าฝั่งเจ้าบ่าว โดยสิ่งที่ครอบครัวเจ้าสาวต้องเตรียมไว้ มีดังนี้

• พานเชิญขันหมาก เป็นพานที่ญาติทางฝั่งเจ้าสาวจะถือเพื่อต้อนรับขบวนขันหมากที่ฝ่ายเจ้าบ่าวแห่มา โดยเมื่อขบวนขันหมากมาถึงบ้านฝ่ายหญิง จะมีขั้นตอนการเชิญขันหมากขึ้นเรือน และต้อนรับญาติผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่ายเข้าบ้าน ผู้ถือพานเชิญขันหมากโดยปกติจะเป็นเด็กผู้หญิงซึ่งเป็นญาติฝั่งเจ้าสาว อารมณ์ประมาณว่าท่านมาเยือนเรือนเราแล้ว เราก็มีหมากไปต้อนรับด้วยเช่นกัน เพราะว่าคนสมัยก่อนกินหมากกันนั่นเองค่ะ
• คนล้างเท้าเจ้าบ่าว บางจังหวัด มีประเพณีล้างเท้าเจ้าบ้านก่อนเข้าเรือน โดยจะเป็นญาติฝ่ายหญิงที่เด็กกว่าเจ้าสาว ซึ่งจะมีหน้าที่เป็นคนตักน้ำล้างเท้าเจ้าบ่าวก่อนขึ้นเรือนเจ้าสาว
• ประตูเงิน ประตูทอง รวมถึงญาติหรือเพื่อนที่เป็นคนกั้นประตู นิยมจำนวนเป็นคู่ จะใช้ดอกไม้ร้อยกรองเป็นสายมากั้นก็ได้ หรือ อาจใช้เข็มขัดเงิน เข็มขัดนาก สร้อยทอง เป็นต้น

 

การจัดขบวนขันหมาก และ ลำดับการยืนในขบวนขันหมาก

ในขบวนขันหมาก จะมีตำแหน่งและลำดับการยืนของคนที่ถือพานต่างๆ กำหนดไว้แน่นอน โดยรูปแบบอาจแตกต่างกันได้บ้างตามประเพณีของแต่ละพื้นที่ แต่โดยทั่วไปแล้ว ขบวนขันหมากจะมีลำดับการยืนจากแถวหน้าไปแถวหลัง ดังนี้

• บางพื้นที่ ให้เจ้าบ่าวจะอยู่หน้าสุดในตอนเริ่มขบวน โดยจะถือช่อดอกไม้ พวงมาลัย หรือบางบ้านอาจให้ถือพานธูปเทียนแพ แล้วตามด้วยเถ้าแก่ฝั่งเจ้าบ่าว และเด็กชายนำขันหมาก แต่เมื่อเดินมาใกล้ถึงบ้านเจ้าสาว เถ้าแก่จะออกเดินนำเจ้าบ่าวเพื่อรับหน้าในการเจรจา ในฐานะตัวแทนเจ้าบ่าว
• แต่บางพื้นที่ ก็ให้เถ้าแก่นำเข้าขบวนขันหมาก หรือ ให้เถ้าแก่ยืนนำหน้าเจ้าบ่าว
• ในขณะเดียวกัน ภาคใต้บางจังหวัด อาจไม่ให้เจ้าบ่าวยืนในขบวนขันหมากเลย ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่
• คนถือซองเงิน ซึ่งเป็นพ่อและแม่ของเจ้าบ่าว หรือญาติผู้ใหญ่ที่สนิทและนับถือ ยืนตามเป็นคู่ต่อไป
• คู่ต้นกล้วย ต้นอ้อย
• พานขันหมากเอก ซึ่งให้ญาติผู้ใหญ่เป็นคนถือ บางบ้านอาจให้พานขันหมากเอกอยู่หน้าต้นกล้วย ต้นอ้อย ก็ได้
• คู่พานขันหมากพลู
• พานสินสอดทองหมั้น ซึ่งอาจมีหนึ่งพาน หรือหลายพานก็ได้
• พานแหวนหมั้น และพานธูปเทียนแพกับกระทงดอกไม้
• พานคู่ผ้าไหว้
• พานขันหมากโท โดยให้ญาติหรือเพื่อนๆ เจ้าบ่าวเป็นคนถือ
• พานคู่ขาหมู
• พานคู่วุ้นเส้น
• พานคู่มะพร้าว
• พานคู่ผลไม้ ซึ่งได้แก่ กล้วยหอม ส้ม ชมพู
• พานคู่ส้มโอ
• พานคู่ขนมมงคลทั้ง 9 อย่าง
• พานคู่ขนมเปี๊ยะ หรือขนมเสน่ห์จันทร์
• พานคู่ขนมกล่อง สำหรับมอบแก่ญาติๆ
• ขบวนรำเดินปิดท้าย

ตามที่ได้แจ้งไว้ในหัวข้อ “ขันหมากเอก” และ “ขันหมากโท” อนึ่ง การจัดคู่ยืน หรือ จำนวนพานขันหมากแต่ละพื้นที่อาจมีจำนวนและเตรียมของในพานขันหมากไม่เหมือนกัน แตกต่างกันไปตามความเชื่อและประเพณีแต่ละจังหวัด ซึ่งข้อมูลที่เราได้รวบรวมให้ท่านด้านบนนี้ เป็นตัวอย่างของขบวนขันหมากที่มักนิยมจัดเตรียมและยืนเรียงลำดับกันในภาคกลาง ท่านอาจปรับเปลี่ยนได้ตามความเหมาะสมและประเพณีของครอบครัว

รูปภาพขันหมากประยุกต์ แบบภาคกลาง ตกแต่งด้วยผ้าและดอกไม้สวยงาม

ขั้นตอนพิธีแห่ขันหมาก

การแห่ขันหมากตามธรรมเนียมมักเริ่มในช่วงเช้าหรือสาย หลังเสร็จสิ้นพิธีสงฆ์ โดยฤกษ์งามยามดีอาจเป็นเวลา 9.09 น. หรือ 9.19 น. หรือเวลาอื่นๆ ตามฤกษ์ดีของแต่ละคู่ ซึ่งพิธีแห่ขันหมากส่วนใหญ่มีลำดับขั้นตอนดังนี้

 

Editorial credit: / Shutterstock.com

 

1. เริ่มแรก ฝ่ายเจ้าบ่าวจะจัดขบวนขันหมากโดยยืนตามลำดับที่ได้บอกไป และตั้งขบวนห่างจากบ้านเจ้าสาวระยะหนึ่ง ก่อนเริ่มเดินขบวนจะมีการโห่ร้องรับกัน 3 ครั้ง เพื่อให้สัญญาณ แล้วจึงเริ่มเคลื่อนขบวนกันมายังบ้านเจ้าสาว
2. เมื่อขบวนขันหมากมาถึงหน้าบ้านเจ้าสาว ก็จะมีการโห่ร้องรับกันอีก 3 ครั้ง เพื่อเป็นสัญญาณว่าเจ้าบ่าวเดินทางมาถึงแล้ว ทางฝั่งเจ้าสาวก็จะมีญาติ ซึ่งมักเป็นเด็กผู้หญิง ถือพานเชิญขันหมาก และพานหมากที่จัดไว้เป็นคู่มาต้อนรับ พร้อมกับรับพานดอกไม้ธูปเทียนจากเจ้าบ่าว
3. สำหรับขบวนแห่กลองยาวจะมีก็ได้ หรือ ไม่มีก็ได้แล้วแต่ท่านเลยค่ะ บางแห่งนิยมให้มีกลองยาวและขบวนแห่ขันหมากร้องรำ เพื่อความสนุกสนาน
4. ตามธรรมเนียมแล้วจะมีการสนทนาระหว่างผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่าย ในทำนองว่า ผู้ใหญ่ฝั่งเจ้าสาวจะถามว่า “วันนี้มีทำอะไรกัน” ทางผู้ใหญ่ฝั่งเจ้าบ่าวก็จะตอบว่า “วันนี้เป็นวันดี จึงนำขันหมากและลูกเขยมาให้” ซึ่งผู้เป็นตัวแทนเจรจาอาจเป็นเถ้าแก่ของทั้งสองฝ่ายก็ได้
5. ขบวนขันหมากจะต้องผ่านด่านประตูเงิน ประตูทอง ที่ญาติและเพื่อนๆ เจ้าสาวยืนกั้นอยู่เป็นคู่ๆ ซึ่งขั้นนี้ประตูแต่ละด่านอาจมีการทดสอบเจ้าบ่าวด้วยภารกิจเล็กๆ น้อยๆ รวมถึงฝั่งเจ้าบ่าวก็จะมอบซองใส่เงินให้เพื่อเป็นค่าผ่านทาง
6. เมื่อผ่านประตูมาได้แล้ว ก็เป็นอันเสร็จพิธีแห่ขันหมาก จากนั้นก็จะเข้าสู่พิธีสู่ขอ นับสินสอด พิธีหมั้น รดน้ำสังข์ พิธีแต่งงาน และส่งตัวเจ้าบ่าวเจ้าสาว ตามฤกษ์งามยามดีต่อไป

การแต่งงานในปัจจุบันอาจจัดในสถานที่อื่นที่ไม่ใช่บ้านเจ้าสาว เช่น โรงแรม หรือหอประชุม การแห่ขบวนขันหมากจึงอาจต้องปรับเปลี่ยนจากนี้บ้างตามความเหมาะสม รวมถึงความเชื่อและประเพณีในแต่ละท้องที่ก็อาจแตกต่างกันไปด้วย แต่โดยรวมแล้ว การจัดสิ่งของและรูปแบบขบวนขันหมากที่เราแนะนำมานี้ก็เป็นรูปแบบที่ใช้กันทั่วไปในพิธีแต่งงานแบบไทย ทั้งนี้ทั้งนั้น ว่าที่เจ้าบ่าวเจ้าสาวก็ลองนำไปปรับใช้กับงานแต่งงานของตัวเองให้เหมาะสม เพื่อให้พิธีของเราถูกต้องครบถ้วนตามธรรมเนียมและประเพณีอันดีงาม เพื่อเป็นการให้เกียรติญาติผู้ใหญ่ และรักษาประเพณีไทย นี้ให้คงอยู่สืบไปด้วย

เรียบเรียงโดย: WeddingReview

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ขันหมาก 19 คู่ มีอะไรบ้าง?
• ลำดับพิธีงานแต่ง แบบไทย เช้า (พร้อมรูปภาพประกอบ)
• ลำดับพิธีแต่งงานแบบจีน และพิธียกน้ำชา ละเอียดและเข้าใจง่ายสุด ๆ
• จัดงานแต่งงานพิธีอิสลาม ในสวน ณ วังดินสอ
• พิธีไหว้ผี งานแต่งงาน พร้อมบทเซ่นผี ตามแบบฉบับโบราณ
• เตรียมตัวแต่งงาน
• พิธีแต่งงาน
• เพลงงานแต่งงาน